Það dylst engum að ástandið á Suðurnesjum er grafalvarlegt. Atvinnuleysið í landshlutanum er helmingi meira en á höfuðborgarsvæðinu þar sem það er næst mest. Ein af hverjum 5 konum á Suðurnesjum er atvinnulaus. Í þessum tölum eru ekki þeir sem eru á uppsagnarfresti og ástandið á eftir að versna á næstu vikum.

Þetta segi ég ekki til að vera neikvæður stjórnarandstæðingur heldur einfaldlega vegna þess að svona er þetta. Og það er nauðsynlegt að horfa með bæði augun opin á vandann og grípa til lausna til skamms og langs tíma.

Heimild: Vinnumálastofnun ágúst 2020

Veiran og landamærin
Hvað sem fólki finnst um tvöfalda skimun á landamærum þá er hún staðreynd og hefur afleiðingar og við þeim þarf að bregðast.

Hugmyndin um að liðka til á landamærunum í sumar var að fá ferðamenn til landsins og halda uppi sóttvörnum um leið. Stjórnvöld vissu vel að ekki þyrfti nema ein mistök og einn smitaðan ferðamann til að koma faraldrinum aftur af stað. Og með því yrði okkur aftur ýtt á byrjunarreit, heilsufarslega og efnahagslega með tilheyrandi afleiðingum, ekki síst fyrir þau sem veikast standa, aldraða, fólk með undirliggjandi sjúkdóma og börn.

Ég áfellist stjórnvöld ekki fyrir að hafa tekið ákvörðun um að opna landamærin í sumar heldur hitt, að láta undir höfuð leggjast að meta áhættuna almennilega og hafa ekki unnið áætlanir um hvað gera skyldi ef allt færi á versta veg. Úrræðalaus kallar ríkisstjórn á samráðsvettvang þegar að allt er komið í hnút.

Gætum að þeim sem veikastir eru fyrir
Það er gríðarlegt áfall að missa vinnuna og getur dregið dilk á eftir sér. Gæta þarf alveg sérstaklega að börnum atvinnulausra, skólagöngu þeirra, að þau fái nóg að borða og geti tekið þátt í skipulögðu frístundastarfi sem kostar peninga, verði ekki útundan og hornreka.
Við vitum ekki hvenær faraldurinn gengur yfir en hitt blasir við hverjum þeim sem vill sjá, að þau sem missa vinnuna og fara á atvinnuleysisbætur verða að fá meiri stuðning frá stjórnvöldum.
Ríkisstjórnin vill ekki hækka grunnatvinnuleysisbætur sem eru rétt um 240 þúsund krónur eftir skatt. Fjármálaráðherra segir að ef atvinnuleysisbætur hækki muni atvinnulausum fjölga! Þeim fjölgar nú þegar með ógnarhraða. Þegar störfum fækkar í þúsundatali í heimsfaraldri og stór atvinnugrein á í miklum vanda án þess að ný atvinnutækifæri komi á móti, eru slíkar fullyrðingar augljóslega rangar og fráleitar.

Það verða engin ný störf til með því að skapa neyð á heimilum þeirra sem missa vinnu. Fátækt og neyð á heimilum er hins vegar samfélaginu dýr í öllum skilningi. Aukaverkanir langtímaatvinnuleysis eru skelfilegar og skylda stjórnmálamanna að leita allra leiða til að koma í veg fyrir þær.

Staða sveitarfélaga
Sveitarfélögin sinna skólagöngu barna, málefnum fatlaðra og annarri nærþjónustu við íbúa auk þess að byggja upp og styrkja innviði. Sveitarfélögin á Suðurnesjum hafa orðið fyrir miklu tekjutapi en verða samt að sinna lögbundinni þjónustu og kjósa að halda uppi þjónustustigi og fjárfestingum til að mæta ástandinu.

Stjórnvöld verða að koma til móts við sveitarfélög, bæta þeim upp tekjutap og bregðast við vaxandi þörf íbúa fyrir félagsþjónustu sveitarfélaga.

Samfylkingin hefur lagt fram þingsályktunartillögu á Alþingi um stöðu sveitarfélagana með úrræðum sem duga.

Hvað er til ráða?
Samfylkingin vill dreifa byrðunum. Við viljum ekki að fólk sem missir vinnuna taki nær allan skellinn vegna COVID-19. Við viljum byrja á að lengja tekjutengda tímabilið, hækka grunnatvinnuleysisbætur og lengja réttinn til atvinnuleysistrygginga um ár. Við viljum að framlag með hverju barni verði hækkað varanlega og hlutabótaleiðin verði framlengd til 1. júní á næsta ári. Samfylkingin hefur lagt fram frumvarp á Alþingi sem bæta mun kjör atvinnulausra og fjölskyldna þeirra.

Svo þarf að skapa störf bæði fyrir karla og konur. Það getur tekið tíma en margt má einhenda sér í.
Hér eru nokkur dæmi:
1) Efla Heilbrigðisstofnun Suðurnesja. Sú mikilvæga stofnun var of veikburða þegar faraldurinn skall á og gríðarlega mikilvægt að efla hana, einkum heilsugæsluna og geðheilbrigðisþjónustuna. Það er algjörlega óásættanlegt að Suðurnesjamenn sem um 28.000 talsins þurfi að sækja sér sjálfsagða heilbrigðisþjónustu til annarra landshluta.
2) Í Suðurnesjabæ búa tæplega 4.000 manns. Þar rekur ríkið enga umönnunarþjónustu. Reyndar hefur ríkið staðfastlega hafnað beiðni bæjarins um dagdvalarrými þó húsnæði og þörf sé fyrir hendi. Ríkisstjórnin ætti strax að draga þá synjun til baka.
3) Allar menntastofnanir svæðisins þurfa aukið fjármagn til að taka á móti atvinnuleitendum sem vilja styrkja stöðu sína, líkt og gert var eftir bankahrun. Slíkar aðgerðir hafa reynst vel og margborgað sig, bæði fyrir einstaklingana og samfélagið.
4) Ráðast á strax í byggingu sjóvarnargarðs við Slippinn í Njarðvík svo áform um uppbyggingu þar gangi eftir. Jákvæðar undirtektir duga ekki einar og sér eins og staðan er nú.
5) Tvöföldun Reykjanesbrautar þarf að hraða og ráðast í göngu- og hjólastíga milli bæjanna á Suðurnesjum í samvinnu sveitarfélaga og Vegagerðarinnar.
6) Í sumar var sveitarfélögunum gert kleift að ráða námsmenn í vinnu. Þetta úrræði ætti að útfæra þannig að sveitarfélög og fyrirtæki geti ráðið fólk af atvinnuleysisskrá til ýmissa starfa þar sem atvinnuleysisbætur fari upp í laun.
7) Auka framlög til sóknaráætlunar sveitarfélaga, til menningarmála og efla uppbyggingarsjóð til muna.
8) Viðmiðunarfjárhæð laga um opinber útboð er 49 millj. kr. Það þýðir að allar stærri framkvæmdir fara í útboð. Útboðsferlið er tímafrekt og nauðsynlegt er að hækka viðmiðið að minnsta kosti í 350 millj. kr. svo að flýta megi aðgerðum.
9) Á þessum tímum er kjörið að aðstoða innflytjendur við að nýta tímann til að styrkja stöðu sína á vinnumarkaði og í íslensku samfélagi með því að læra íslensku. Auka ætti strax framboð á íslenskukennslu fyrir útlendinga.
10) Ríkisstjórnin á að kalla bæjarfulltrúa að borðinu og hafa við þá samráð um leiðina áfram út úr kófinu.

Stjórnmálamenn verða að rífa sig upp á rassgatinu og bretta upp ermar fyrir Suðurnesjamenn.

Greinin birtist í Víkurfréttum 5. september 2020